شخصیت قائم مقام فراهانی در کلام سیاحان

اگرچه بخش عمدة تاریخ با قلم مورخین رقم می‌خورد ولی منابع دیگری برای روشن کردن ابهامات تاریخی و تکمیل اطلاعات ما از گذشته در دست است که در مواردی همپای کتابهای تاریخی دارای ارزش و اهمیت هستند. این منابع فرعی امّا مهم عبارتند از: مدارک و اسناد، نکات تاریخی در کتابهای ادبی، عکسهای قدیمی در تاریخ  متأخر و سفرنامه‌ها. سـفرنامه‌ها از جمله منابع ارزشمـندی است که در نگارش تاریخ غالـباً از چشم اهل تحقیق و پژوهـش پنهان می‌ماند. بطور معمول می‌توان سفرنامه‌ها را به دو دسته کلی تقسیم کرد: یکی داخلی و دیگری خارجی. سفرنامه‌های داخلی نگارش سیاحانی است که در کشـور خویش به سیـاحت پرداخته‌اند و خاطـرات خود را مکتـوب کرده‌اند و سفرنامه‌های خارجی به قلم جهانگردانی نوشته شده که به کشورهای دیگر وارد شده اند و دیده‌ها و شنیده‌های خود را در سفرنامه‌های خود ثبت کرده‌اند.